Инсоният дар тӯли таърихи хеле қадиму бостонии худ дар роҳи тамаддуну фарҳангофарӣ, созандагию бунёдкорӣ, эҷоди таърих, фалсафа, адабиёт, санъат, ахлоқ, дину мазҳаб ва дигар арзишҳои маънавӣ рамзҳои зиёдеро офаридааст, ки ҳар яки онҳо таърих, сарнавишт, мазмуну моҳият ва мантиқи худро доранд.
Парчами давлатӣ яке аз рамзҳои муҳими истиқлолияти миллӣ ва давлатдории муосири мо, таҷассумгари асосҳои давлат ва рамзҳои давлатдории гузаштаи тоҷикон, инчунин ифодакунандаи мақсаду маром ва орзуву ормонҳои тамоми мардуми Тоҷикистон мебошад. Дар таърихи тамаддун ва фарҳанги басо ғанию қадима, бунёди давлат ва давлатдории тоҷикон парчам ва парчамдорӣ таърихи хеле ҷолиб, рангин ва тӯлонӣ дошта, он дар асотир, бозёфтҳои бостоншиносӣ, осори хаттии қадима, маъхазҳои таърихию адабӣ, достону қиссаҳо, ривоятҳо ва эҷодиёти шифоҳии мардум инъикос ёфтааст.
Дар «Шоҳнома» доир ба «Дирафши Ковиёнӣ» маълумот оварда мешавад. Мувофиқи ахбори муаррихон «Дирафши Ковиёнӣ» солҳои тӯлонӣ чун рамзи ифтихор парчами давлатҳои қадимаи ориёиҳо – Ҳахоманишинҳо, Ашкониён, Сосониён будааст ва онро арабҳои ғосибу истилогар ва тамаддунсӯз ҳангоми забти Хуросон ва Мовароуннаҳр ба яғмо бурдаанд.
Парчам аз аҳди қадим барои тоҷикон рамзи иттиҳоду пирӯзӣ, ваҳдату ягонагӣ ва шуҷоату далерӣ будааст. Халқи тоҷик, ки дар замони Куруши Кабир соҳиби Эъломияи ҳуқуқи башар гашта буд, аввалин шуда дирафшро ба миён овард. Имрӯз ҳеҷ давлатеро бе парчам наметавон тасаввур кард. Барои ҳамчун рамзи давлатӣ пазируфтани он соҳаи ҳарбӣ нақши муҳим бозидааст. Аз аҳди бостон парчам ифодагари маркази лашкар, мавқеи сарлашкар ва нерубахшу ҳидоятгари он ба пирӯзӣ будааст. Забти парчами як лашкар аз ҷониби лашкари дигар маънои пирӯзӣ бар онро дошт. Фориғ аз сафкашию ҳарб парчами лашкар ба таври доимӣ аз ҷониби гурӯҳе аз сарбозон назорат ва ҳимоя мешуд ва ин анъана то ба имрӯз боқист.
Баъди таъсиси ҶМШС Тоҷикистон парчами мо мисли парчамҳои ҷумҳуриҳои собиқ Шӯравӣ аз матои саропо сурхранг иборат гашта, дар канори чапи он акси досу болға (рамзи муттаҳидии синфи коргару деҳқон), ситораи панҷгӯша ва навиштаҷоти «Пролетарҳои ҳамаи ҷаҳон, ба ҳам оед!» бо ҳуруфоти арабиасоси тоҷикӣ сабт гашта буд.
Бо қарори Раёсати КИМ ҶШС Тоҷикистон ба парчам дар кунҷи тарафи чап тасвири досу болға ва номи ҷумҳурӣ бо тоҷикӣ ва русӣ «RCC Tojikiston» «Таджикская ССР» илова гардид. Соли 1938 калимаи «jumhuri» ба «Recpublika» иваз карда шуд.
Бо сабаби табдили алифбои лотинӣ ба русӣ, ки бо қарори Раёсати Шӯрои Олии ҶШС Тоҷикистон аз 28-уми сентябри соли 1940 ҷорӣ гардид, дар навиштаҷоти парчам низ тағйирот ворид гардид.
20-уми марти соли 1953 Раёсати Шӯрои Олии ҶШС Тоҷикистон қарор «Дар бораи Парчами давлатии ҶШС Тоҷикистон»-ро ба тасвиб расонид, ки тибқи он Парчами давлатии ҶШС Тоҷикистон чун рамзи давлатии Тоҷикистон, иттиҳоди мустаҳками табақаҳои коргар, деҳқон ва дӯстиву бародарии тамоми халқҳои собиқ ИҶШС муайян гардид.
Баробари ба истиқлолият расидани Тоҷикистон дар радифи масоили дигар зарурати таҳияву қабули рамзҳои давлатӣ, яъне Нишони давлатӣ, Парчами давлатӣ ва Суруди миллӣ пеш омад, ки дар онҳо ба таври рамзӣ моҳияту мазмуни фаъолият ва таъйиноти давлат, шакли сохтори давлатӣ, марому мақсади давлат ва равандҳои асосии сиёсати давлат ифода ёфтааст.
Пас аз соҳибихтиёрии худро эълон кардан ва шурӯъ намудан ба тайёр кардани лоиҳаи конститутсия инчунин кори аз нав тартиб додани рамзҳои нави давлатии Тоҷикистон оғоз шуд. Рамзҳои давлатии ҶШС Тоҷикистон ба вазъи нави ҳуқуқию сиёсии ҷумҳурӣ чӣ аз ҷиҳати моҳияту мазмун ва чӣ шакли худ мувофиқат намекард.
Дар ҳамин асос Шӯрои олии Тоҷикистон 28-уми июни соли 1991 “Дар бораи рамзи давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон” қарор қабул кард. Ба зудӣ комиссияҳои махсус барои таҳияи Парчами давлатӣ, Нишони давлатӣ ва матни Суруди миллӣ ташкил карда шуданд. Барои тайёр кардани матн ва оҳанги Суруди миллӣ, таҳияи Парчам ва Нишони давлатӣ озмуни ҷумҳуриявӣ эълон карда шуд.
Баъди ҷамъбасти озмун 24-уми ноябри соли 1992 дар иҷлосияи XVI Шӯрои олӣ Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи Низомномаи Парчами давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон» тасдиқ карда шуд ва бо ҳамин кишвари мо соҳиби яке аз рамзҳои асосии давлати соҳибистиқлол гардид.
Матни нави тарҳи Парчами давлатии Тоҷикистон дар низомномаи зикршуда ба шакли зерин муайян карда шуд: Парчами давлатии Тоҷикистон матои росткунҷаест, ки аз се рахи рангаи уфуқӣ иборат аст: рахи боло ранги сурх дошта, паҳнои он ба рахи поёнии сабз баробар мебошад ва рахи сафеди мобайнӣ якуним баробари паҳнои ҳар яке аз рахҳои ранга аст. Дар рӯйи рахи сафед, дар мобайни Парчам бо зарҳал тоҷ ва болои он ҳафт ситора дар шакли нимдоира тасвир шудааст.
Ранги сурх дар парчами мо рамзи мубориза ва ҷоннисориҳои халқ дар роҳи озодӣ ва истиқлол, ранги сафед – рамзи покӣ, озодагӣ, роҳи сафед ва бахту иқболи нек, ранги сабз – рамзи ҳаёт, сарсабзиву хуррамӣ, созандагиву бунёдкорӣ мебошад. Дар парчам инчунин тасвири тоҷ ва ҳафт ситора ҷой дода шудааст: Тоҷ рамзи шукӯҳу шаҳомат, рамзи давлат, соҳибдавлатӣ ва истиқлолият аст.
Ҳафт ситора низ рамзи нек буда, рақами ҳафт дар асотир, ҳикмат, оину суннати мо рақами муқаддас, рамзи бахту саодат, некӣ ва пайванди арзишҳои заминӣ ва кайҳонианд. Хеле рамзист, ки ҳафт минтақаҳои асосии ҷумҳурии мо – Бадахшону Зарафшон, Суғду Хатлон, водиҳои Вахшу Рашт ба ҳамин ҳафт ситора мувофиқат мекунанд.
Таснифи намунавии Парчами давлатӣ ин аст, ки он рамзи Истиқлолияти давлатӣ, иттиҳоди вайроннашавандаи коргару деҳқон ва зиёиён, дӯстиву бародарии ҳамаи миллатҳои сокини ҷумҳурӣ мебошад. Тоҷ дар Парчами давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон нишон аз соҳибдавлатӣ ва мустақилият, ҳафт ситора ишора ба ҳафт иқлими ҷаҳон, ҳафт бародарон, ҳафт қабати осмон мебошад ва ранги сурх рамзи мубориза ва ҷоннисориҳои халқ дар роҳи озодӣ ва истиқлолият ва ранги сафед рамзи бахту иқболи сафед, нияти неки халқ ва ранги сабз рамзи саъю кӯшиш ва заҳмати халқ баҳри сарсабзиву хуррамии кишвар аст.
Соли 2008 бо ибтикори Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти кишвар Эмомалӣ Раҳмон бо нишони эҳтирому садоқат ба Парчами миллӣ, гиромидошту арҷгузории ин рамзи давлати соҳибистиқлоламон 24-уми ноябр чун Рӯзи Парчам эълон гардид ва инак нуҳ сол мешавад, ки мо онро чун воқеаи фараҳбахш таҷлил менамоем. Таҷлили Рӯзи Парчам дар замири ҳар як фард эҳсоси худшиносӣ, худогоҳӣ, ватандӯстӣ ва ифтихор аз истиқлолу озодиро афзун мегардонад.
Ин рӯз собитгари ифтихору эҳтироми мо нисбат ба муқаддасоти миллат, аз ҷумла Парчами давлатист. Парчаме, ки ҳастӣ ва ифтихори миллии моро ифода мекунад. Парчаме, ки гувоҳи истиқлолият, таҷассумгари ғурури миллӣ ва ору номуси ватандории мост. Дар назди Парчами давлатӣ аз Президенти ҷумҳурӣ то сарбози қаторӣ савганди садоқату вафодорӣ ёд мекунанд ва он ба шарафи тантанаҳои миллӣ, ҳамоишҳои расмӣ, пирӯзии варзишгарон барафрохта мешавад ва зери садои Суруди миллӣ боло меравад.
Дар арафаи ҷашни 20-солагии Истиқлолияти давлатии Тоҷикистон 30-юми августи соли 2011 дар паҳлӯи чапи Қасри миллат дар баробари Нишони давлатӣ баландтарин Парчами Тоҷикистон барафрохта шуд, ки бо бузургиву ҳашамати худ назир надорад.
Баландии сутуни парчам 165 метр буда, дар ҷаҳон яке аз баландтаринҳост. Дарозӣ ё паҳнои худи парчам 60 метр ва бараш 30 метрро ташкил мекунад ва аз лиҳози баландии сутун ва бузургии парчам он ба китоби рекордҳои Гиннес ворид карда шудааст. Президенти кишвар, Ҷаноби Олӣ Эмомалӣ Раҳмон дар суханронии худ ба ифтихори барафрохтани Парчами миллӣ чунин изҳор намуда буд: «Парчами давлатии Тоҷикистон ҳамқадами соҳибистиқлолии Ватанамон буда, дар баробари Конститутсия, Нишон, Суруди миллӣ ва асъори миллӣ аз ҷумлаи гиромидошти рамзҳо ва муқаддасоти давлатӣ маҳсуб мешавад».
Эҳтироми Парчами давлатӣ ва расидан ба қадри он ҳамчун яке аз рамзҳои муқаддаси Ватани соҳибистиқлол аз ҷумлаи вазифаҳои ифтихорӣ ва қарзи шаҳрвандии аҳли ҷомеаи мо ба ҳисоб меравад ва зарур аст, ки ҳисси ифтихор аз парафшонии он дар сиришту фитрати ҳар як шаҳрванди ватандӯсту меҳанпарасти кишвар доимо пойбарҷо бошад.
Бошад, ки Парчами давлатии Тоҷикистон бар сари миллати тоҷик ва давлати тоҷикон то ҷовидон парафшон бошад ва моро ба сӯи ояндаи дурахшон раҳнамоӣ намояд.
Ҳусейнов Ш.А., Тураев Ф.Р. – муаллимони кафедраи “Фанҳои ҷомеашиносӣ”